Pim nu ook voer voor psychologen
FRANS BOSMAN
AMSTERDAM - Studenten van de programmagroep klinische psychologie aan de Universiteit van Amsterdam volgen met steeds meer belangstelling de carrière van Pim Fortuijn, de goeroe van de Nederlandse politieke onvrede.
''Diagnostiek is een vorm van voorspellen,'' zegt universitair docent Riëtta Oberink. ''En mijn studenten vinden het in dit geval nog eens reuze spannend ook.''
Haar studenten zijn in de discussies bij de koffie afgestapt van het idee dat Fortuyn psychopatische trekjes heeft. Maar Oberink ziet wel een narcistische en theatrale stoornis. Ze voegt daar meteen aan toe dat je eigenlijk niets kunt zeggen van iemand die je nooit ontmoet hebt, 'maar het is interessant om naar hem te kijken'.
Fortuyn voldoet aan alle vereisten. ''Narcisten kunnen slecht tegen kritiek. Bij het laatste lijsttrekkersdebat was het slotapplaus niet voor hem, maar voor Paul Rosenmöller. Dat deed hem zo'n pijn dat hij zijn microfoon afdeed en de uitgestoken hand van Rosenmöller weigerde. Maar zelfs dat had iets van een performance.''
Mensen met een theatrale stoornis willen in het centrum van de belangstelling staan, doceert Oberink. Ze zijn verleidelijk, charmant en letten erg op hun uiterlijk. Dat ziet ze ook bij Fortuyn. ''Hij flirt met camera en publiek, draagt mooie pakken, flamboyante stropdassen en zorgt dat zijn koppie mooi glad geschoren is. Bij zulke mensen denk je vaak dat ze een toneelstukje opvoeren. Dat heel overdreven reageren heeft er ook mee te maken. Net als het gemakkelijk bijstellen van zijn mening, de inconsequenties in zijn uitspraken en het feit dat hij zich gemakkelijk laat beïnvloeden.''
Iki Halberstadt-Freud, psychotherapeute in Amsterdam, is auteur van Mannen en moeders. In dat boek beschrijft ze dat moeders hun zoontje op handen kunnen dragen, maar dat het jongetje uiteindelijk wel moet doen wat zij zegt. Dat is slecht voor de eigenwaarde van het kind. Zij noemt Pim Fortuyn 'heel krenkbaar'. Dat heeft ondanks al zijn bluf met 'zijn wiebelige gevoel voor eigenwaarde' te maken. Aan de ene kant is hij een verwend jongetje, aan de andere kant is hij erg onzeker, zegt ze.
Ook Halberstadt-Freud spreekt van een narcistische persoonlijkheid. Die is volgens haar overigens vaker bij mannen en met name bij homoseksuele mannen te zien. Wanneer iemand het beestje op zijn kwetsbare plek raakt, wordt het woedend en gaat het bijten. Dat merkte Paul Rosenmöller van GroenLinks, toen hij de zwakke plek van Fortuyn op de televisie had blootgelegd.
Volgens de Amsterdamse psychotherapeute Iki Halberstadt-Freud provoceert Fortuyn. Hij gaat het gevecht aan en praat niet in 'de bescheten taal' van andere politici. Hij doet hetzelfde als Reve, zegt ze. ''Toen die riep dat je alle zwarten moet doodknuppelen, viel iedereen over hem heen.'' Fortuyn trekt veel aandacht en dat is heerlijk voor zijn gevoel van eigenwaarde. Maar het leven van een politicus die niet tegen kritiek kan, wordt een hel, weet ze.
In zijn autobiografie Babyboomers stelt Fortuyn dat hij als kind het liefst bisschop, kardinaal of nog liever paus wilde worden. Later liet hij weten ook wel wat voor de functie van koningin te voelen. Inmiddels is dat minister-president van Nederland geworden. ''Dat hele opgeblazen gedoe hoort bij een narcistische stoornis,'' zegt Riëtta Oberink. ''Net als het idee: ik ben zo belangrijk dat de mensen niet om me heen kunnen.''
Fortuyn voelde zich vanaf het begin anders en afwijkend, schrijft hij in zijn autobiografie. Zijn vader hield van hem 'maar kon niet tegen dat afwijkende'. ''Mijn vader wilde altijd zijn als zijn omgeving, ik juist niet. Ik was altijd bijzonder, in kleding, spraak en gedrag.'' Het doet hem nog steeds pijn dat zijn vader, die onlangs overleed, hem in de steek liet in zijn afwijkendheid. Zijn moeder stimuleerde dat afwijkende gedrag juist wel, schrijft hij. ''Ik, het bijzondere jongetje dat nergens in en bij paste, moeders mooie, chique prinsje . . .''
Het humeur van Fortuyn kan snel omslaan, van vriendelijk naar verontwaardigd. Vrienden zijn opeens vijanden. Dat zou, volgens een woordvoerster van de Nederlandse Vereniging van Vrijgevestigde Psychotherapeuten in Utrecht, kunnen wijzen op een borderline profiel, iemand die op de rand van schizofrenie balanceert. ''Het kan ook duiden op hechtingsproblemen.''
Natuurlijk horen veel van de uitspraken tot 'de psychologie van de koude grond' en zijn de meeste therapeuten niet bereid het geval Fortuyn professioneel te belichten. Zo wenst Ad Kerkhof, hoogleraar klinische psychologie aan de VU, niet in diagnostische termen over Fortuyn te spreken, 'hoewel mijn vingers soms jeuken'. Kerkhof: ''Ik mag het gewoon niet. Ik weet wel dat ik niet op hem ga stemmen. Dat heeft niet met zijn persoonlijkheid, maar met zijn partijprogramma te maken. Hoewel . . .''
Ook cliëntgerichte therapeut Johannes Stuyling-de Lange in Amsterdam wil zich zonder een persoonlijkheidsonderzoek niet wagen aan uitspraken. ''Maar als je hem op televisie ziet, weet je wel wat voor man het is.''
Psychotherapeute Margrieta Linders in Duivendrecht noemt Fortuyn 'een enige, maar moeilijke man'. Dat hij mogelijk aan stoornissen lijdt, zal haar een zorg zijn. ''Wat doet het ertoe dat hij misschien een paar pathologieën heeft. Als hij zijn werk maar goed doet.''
Linders denkt dat hij het best kan worden omschreven als 'inconsequent'. ''Als ik hem hier op de sofa had, zou ik hem met zijn neus op die inconsequenties drukken.'' Dat Fortuyn zichzelf ziet als iemand die is gezonden met een missie, hoeft volgens haar nog niet op een messiascomplex te duiden. ''Ik geloof dat hij zoiets speciaal voor Andries Knevel heeft gezegd. Hij vindt wel dat hij een taak heeft in dit leven.''
Ooit ging professor Pim zelf in therapie om van zijn heftige en steeds terugkerende darmkrampen af te komen. Op de sofa van dokter Rens werden zijn jeugdtrauma's doorgenomen: de strakke zindelijkheidstraining van zijn moeder, de dood van zijn broer en zijn verlatingsangst, waardoor hij later zelf het initiatief nam om anderen aan de kant te zetten. 'De analyse heeft van mij geen gelukkiger mens gemaakt, wel heel sadder and wiser,' schrijft Fortuyn.
De Amsterdamse psychoanalyticus Douwe Jongbloed vindt dat Fortuyn er reuze van is opgeknapt. Jongbloed kent Fortuyn van zijn studententijd bij de VU en het katholieke studentencorps Thomas van Aquino in Amsterdam. Hij wil geen uitspraken doen over zijn psychische gesteldheid, maar vond hem destijds 'erg zielig'. ''Hij deed vreselijk zijn best, maar werd niet geaccepteerd. Hij was een nette man, timide en teruggetrokken, met soms van die merkwaardige doorbraken. Dan zat je met zijn zessen ergens over te praten, en dan maakte hij ineens zo'n opmerking die nergens op sloeg. Wanneer daarop gereageerd werd, kreeg hij de schurft in.''
Fortuyn had ook toen al lange tenen. ''Hij was zo snel beledigd dat iedereen met een grote boog om hem heen liep.'' Dat had niets met zijn homoseksualiteit te maken, stelt Jongbloed. ''Dat wist ik toen ook nog niet. Nu loopt hij met zijn avontuurtjes te koop. Dat provocerende had vroeger iets veel zieligers. Dat je dacht: jongen, doe dat nou toch niet.'' Nu komt Fortuyn uit voor zijn grootheidswaan en laat hij zich nauwelijks corrigeren door de realiteit, vindt de psychoanalyticus. ''Dat vinden zijn fans juist zo eerlijk van hem.''
Terug naar de studenten van de programmagroep klinische psychologie en hun docent Riëtta Oberink. Zit er geen gevaar in wanneer een man met zulke stoornissen minister-president van Nederland wordt?
Oberink: ''Gevaarlijk? Het zou niet prettig zijn als hij aan de macht komt, maar ik denk niet dat het zo ver komt. Of de kiezer trapt er niet meer in, of hij raakt zelf in paniek en vindt het ineens niet leuk meer. Ik denk dat het voor hem eindigt in een zware depressie.''
© Het Parool, 30-3-2002
|
30-03-2002, 11:54
Adverteren