Scholieren.com forum - Het boemerangeffect: Waarom Amerika gehaat wordt

Het boemerangeffect: Waarom Amerika gehaat wordt

De '11 september-aanslag' op Amerika kwam niet helemaal uit de lucht vallen, menen critici van het Amerikaanse buitenlandbeleid. Deskundigen uit de Verenigde Staten vertellen waarom hun vaderland gehaat wordt.

De impact van de bloedige aanslagen op het World Trade Center en het Pentagon was letterlijk en figuurlijk enorm. Gezien de chaos en emoties van die eerste dagen gaven sommige 'gewone' New Yorkers verbijsterend nuchtere reacties. Het waren variaties op: 'Amerika had hier een dosis van nodig. Want Amerika heeft over de hele wereld de meest vreselijke dingen gedaan'.

Om zijn natie te verenigen hanteerde George 'Dubya' de vertrouwde polariserende retoriek: 'De VS zullen de strijd van Goed tegen Kwaad leiden; iedereen die niet voor ons is, is tegen ons.' En: 'Deze aanval is een aanval op democratie en de vrijheid.'

'In de VS betekent vrijheid voornamelijk het recht om geld te verdienen. De andere delen van de Frans-revolutionaire trits - gelijkheid en broederschap - tellen niet meer, gezien de steeds groeiende kloof tussen rijk en arm in dit land,' schampert de Amerikaan Arthur Mitzman, emeritus hoogleraar geschiedenis en woonachtig in Amsterdam. Hij doelt op het feit dat The American Dream voor velen in het land zÈlf eerder een nachtmerrie is. 'Vergeet niet dat in de VS zÈlf miljoenen mensen het slachtoffer zijn van een economisch systeem waarbij rechten van gewone werknemers en arbeidsmigranten in essentie niet bestaan. Vergeet niet dat in een land waar alleen winst maken telt derde-wereldachtige toestanden bestaan. Nergens in de westerse wereld is de kloof tussen arm en rijk zo groot als in de VS.'

Naomi Klein, coryfee van de anti-globaliseringsbeweging, schrijft in een column voor het Amerikaanse tijdschrift The Nation: 'Sinds de aanval hebben Amerikaanse politici en commentatoren de mantra herhaald dat het land zal doorgaan met business as usual. De Amerikaanse levenswijze mag niet onderbroken worden.' Amerika verdiende deze aanval niet, stelt Klein, maar ze vraagt zich ook af of de Amerikaanse buitenlandpolitiek de condities ervoor heeft gecreÎerd. Als we dit soort aanvallen willen voorkomen, moeten we bepalen waarÛm de VS doelwit voor zo veel mensen zijn geworden.

Pijnlijk

Afgezien van academici, journalisten, activisten en andere vrije denkers, vraagt Amerika zich nauwelijks af waarom het op zo'n van haat doordrenkte manier getroffen werd. 'Er is een groep van hooguit 5 tot 10 procent Amerikanen die zich dit soort vragen stelt,' zegt Arthur Mitzman. De roep om wraak en vergelding, de emoties en de horror winnen het voorlopig van diepgaand en kritisch zelfonderzoek. Naomi Klein: 'Dat is een van de vele paradoxen van dit land: hoewel het een van de motoren van globalisering is, is het land meer dan ooit op zichzelf gericht.'

De algemene conclusie van critici van de Amerikaanse politiek zou wel eens erg pijnlijk kunnen zijn: Amerika oogst wat het met vijftig jaar buitenlandpolitiek gezaaid heeft. En de fameuze blowback komt niet alleen uit het Midden-Oosten.

'Een verklaring voor deze aanval is de rol die de VS in de wereld spelen en de immense haat die het land daarmee aangewakkerd heeft,' aldus Mitzman. 'Ik denk dat dit absoluut niet alleen beperkt is tot de Arabische en islamitische wereld, maar ook geldt voor bijvoorbeeld Latijns-Amerikaanse landen of Zuidoost-AziÎ. De VS zijn onverschillig over de gevolgen van hun optreden, zowel politiek als economisch, in verschillende delen van de wereld. Het klinkt hard, maar het is bijna vergelijkbaar met het andere eind van het spectrum, de mentaliteit van een zelfmoordactivist, hoewel ik moeite heb die te begrijpen.'

De essentie van de Amerikaanse buitenlandpolitiek is eenvoudig. Controle over grondstoffen, d··r draait het allemaal om, stelt Nobelprijswinnaar, hoogleraar linguÔstiek en 'geweten van Amerika' Noam Chomsky in zijn boek Het ware gelaat van Uncle Sam. Chomsky wijst op een beleidsdocument van het planbureau van het ministerie van Buitenlandse Zaken uit 1949. Daarin staat dat de Derde Wereld de rol heeft van 'grondstofleverancier en afzetmarkt', die moet worden 'uitgebuit' (letterlijk, HvS) voor de wederopbouw van Europa en Japan.

Afgunst

Hij citeert uit een nota van 1948: 'We bezitten ongeveer 50 procent van de rijkdom op aarde, maar vormen slechts 6,3 procent van de wereldbevolking. (Ö) Het kan dan ook niet anders dan dat we het voorwerp zijn van afgunst en haat. Onze belangrijkste opdracht voor de komende periode is een netwerk van relaties opzetten dat ons in staat stelt deze ongelijke positie te handhaven.'

En: 'Om dit te bereiken moeten we elke vorm van sentimentaliteit of dagdromerij achterwege laten en onze aandacht concentreren op onze nationale doelstellingen. We moeten zwijgen over vage en (Ö) irrealistische oogmerken als mensenrechten, verhoging van de levensstandaard en democratisering. De dag dat we zullen moeten handelen volgens harde machtsconcepten is niet veraf.' Chomsky benadrukt dat er sindsdien in essentie niets is veranderd. Bijna altijd op doeltreffende wijze interveniÎren de VS militair, politiek en/of economisch in elk land dat niet naar hun pijpen danst of hun economische belangen bedreigt.

Een andere uiterst belangrijke factor, stelt Chomsky, is de militaire industrie. Die zorgt voor op zijn minst twee miljoen banen. Nog afgezien van wat de door de VS afgekondigde 'oorlog tegen het terrorisme' voor kosten met zich mee zal brengen, spendeert het land komend jaar 350 miljard dollar aan defensie. Dit is ruim een derde van de mondiale militaire uitgaven, en ruim twintig maal zoveel als hun belangrijkste vijanden samen (Cuba, Iran, Irak, LibiÎ, Noord-Korea, Sudan en SyriÎ).

GabriÎl Kolko, de in Amsterdam wonende emeritus hoogleraar geschiedenis en tevens expert buitenlandpolitiek van de VS, is van Amerikaanse komaf en toch even kritisch als Chomsky. 'De voortdurende en massale accumulatie van enorme militaire macht - raketten, vliegtuigen enzovoorts - heeft geen veiligheid of vrede gebracht,' stelt hij. 'Integendeel. Het probleem is dat de Amerikanen ooit een kolonie stichtten die ze religieuze deugden toedichtten. Amerikanen geloven nog steeds dat ze chosen people zijn. Ze vinden dat ze het morele recht hebben om de wereld te controleren. Maar overal waar zaken uit de hand lopen, spelen de VS een rol. Nu is het land gebotst op de grenzen van zijn macht.'

Frustratie

Het Internationaal Monetair Fonds, Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie dwingen veel landen tot het liberale keurslijf - vrijhandel, privatiseringen, bezuinigingen op alles wat geen winst oplevert, enorme inkomensongelijkheid. Dat die internationale organen dit beleid voeren is niet verwonderlijk, zegt Kolko. 'Want de rol van de VS binnen die instellingen is beslissend.'

Het nettoresultaat van onder andere deze politiek is dat in rapport na rapport wordt vastgesteld dat wereldwijd de kloof tussen arm en rijk steeds groter wordt. Twee miljard (van de ruim zes miljard) mensen moeten het redden met minder dan een dollar per dag, dat is een bron van woede en frustratie en een kweekvijver voor extremisme, stelde oud-secretaris-generaal van de Navo en socialist Willy Claes onlangs in Belgische media.

Het zal niet verbazen: ontwikkelingssamenwerking is bepaald geen prioriteit van de VS. Het land besteedt 9 miljard dollar ofwel 0,1 procent van zijn bruto nationaal product aan ontwikkelingshulp en bungelt daarmee onder aan de lijst. De Europese Unie besteedt gemiddeld 0,32 procent van haar bnp aan ontwikkelingssamenwerking, oftewel de helft van de mondiale hulp.

De van oorsprong Franse anti-globaliseringsorganisatie Attac veroordeelde de 'zelfmoordaanvallen' op het World Trade Center in New York, maar stelde ook dat 'deze misdaad processen reflecteert die al decennia aan het broeien zijn: de toestand van wereld, de groeiende ongelijkheid en onopgeloste crises en dus de wanhoop en het lijden die daarvan het resultaat zijn. Het weerspiegelt ook de specifieke rol die de VS spelen in de internationale arena, zij het in de slechtst denkbare zin.'

De regering Bush trekt zich niets aan van internationale afspraken als die de VS niet goed uitkomen. Maar deze arrogante politiek duurt al veel langer - een criticus bezigde de term 'schurkenstaat'. Zo betaalt Amerika zijn contributie aan de Verenigde Naties niet. Het land staat voor 1,3 miljard dollar in het krijt. Na lang onderhandelen, waarbij Amerika veel voorwaarden stelde, zou alvast 530 miljoen dollar betaald worden. Naar verluidt is het nog altijd het bankrekeningnummer van de - virtueel failliete - VN aan het zoeken.

De verschillende conventies voor de rechten van het kind, vrouwen en voor sociaal-economische rechten werden niet geratificeerd, maar dat is nog kinderspel. Want eind augustus liepen de VS demonstratief weg op de racismeconferentie in Zuid-Afrika. De kritiek op IsraÎls bezettingspolitiek arrogant wegwuivend. Een maand eerder verwierpen de VS het Kyoto-klimaatverdrag, omdat het Amerika's economische belangen (lees de machtige energiesector) te veel zou schaden. En omdat de VS koste wat het kost de ruimte willen militariseren, verkopen ze hun bondgenoten de voordelen van een ruimteschild tegen raketaanvallen. En zeggen ze en passant het Anti-Ballistic Missile verdrag op (dit ABM is het moederverdrag voor dertig jaar moeizame beheersing van de nucleaire wapenwedloop).

Staatsterrorisme

Daarnaast zijn de VS fel gekant tegen de oprichting van het Internationaal Strafhof. Ze namen een wet aan die bepaalt dat als Amerikaanse soldaten zouden terechtstaan wegens misdaden tegen de mensheid, zij desnoods manu militari uit de Scheveningse gevangenis bevrijd mogen worden.

O ironie: daags voor de terroristische aanval op de VS, maakten de Verenigde Naties bekend dat 83 van de 189 lidstaten de VN-conventies tegen terrorisme hadden geratificeerd. En nee, de VS zitten daar niet bij. Niet dat die conventies direct veel terroristen zouden uitschakelen, maar de discussie binnen de VN is relevant. De VN-overeenkomsten zouden indruisen tegen Amerika's nationale belang. En in internationale discussies over het onderwerp zouden wel eens gevoelige vragen gesteld kunnen worden. Bijvoorbeeld: kan een militaire aanval van een staat worden bestempeld als een vorm van staatsterrorisme?

Chomsky klaagt veelvuldig de, al dan niet rechtstreekse, betrokkenheid van Amerika bij staatsterrorisme aan: 'De terroristische aanvallen op de VS waren gruwelijk. Maar ze verbleken wellicht bij vele andere, zoals Clintons bombardementen op Sudan zonder geloofwaardige reden.' Deze militaire actie was een vergelding van aanslagen op Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania (1998). In plaats van een fabriek voor biologische wapens werd een belangrijke medicijnenproducent platgegooid. 'De helft van de farmaceutische productie en voorraden in de regio werden vernietigd en een onbekend aantal mensen werd gedood. De VS dwarsbomen een onderzoek door de VN en eigenlijk kan het niemand echt schelen.'

De geschiedenis leert dat Amerika rechtstreeks en indirect op massale wijze mensenrechten schendt. Vroeger speelden Europese machten als Frankrijk, Groot-BrittanniÎ en BelgiÎ hun dobbelspel om Afrika, maar de VS zijn steeds meer geÔnteresseerd geraakt in de nog steeds overvloedige bodemschatten. Dat stelt de Amerikaanse onderzoeksjournalist Wayne Madsen, verbonden aan het Electronic Privacy Information Center (Epic) in Washington, in zijn recente boek Genocide and covert operations in Africa 1993-1999. Volgens Madsen - ooit werkzaam als afluisterexpert bij de Amerikaanse National Security Agency (NSA) - zijn miljoenen doden als gevolg van conflicten in Centraal-, Oost-, en West-Afrika, gerelateerd aan de strijd om de 'Afrika-kaviaar'.

Madsen zegt in zijn boek bewijzen aan te dragen voor zijn stelling dat de Amerikaanse militaire inlichtingendienst (DIA) betrokken was bij de aanslag op de Rwandese president Juvenal Habyarimana in 1994, wat weer het startsein was voor de genocide waarbij naar schatting een half miljoen Tutsi's om het leven kwamen.

Latijns-Amerika werd misschien wel het hardst getroffen door de buitenlandpolitiek van de VS. Chomsky gaat in zijn boek in op het (directe of indirecte) omverwerpen van parlementaire regimes. Hij noemt bijvoorbeeld Guatemala (1954 en '63), de Dominicaanse Republiek ('63 en '65), BraziliÎ ('64) en Granada ('83). De US Army School of Special Forces trainde de elite-eenheden van nationale legers van onder meer Chili, Guatemala en El Salvador. Deze elitetroepen specialiseerden zich vervolgens in eigen land in moorden en verkrachten, maar dan wel op een wijze die de meest doorgewinterde sadist misselijk zou maken. 'In 1954 voerde de CIA een staatsgreep uit die van Guatemala een hel op aarde maakte.'

Kissinger

Hetzelfde geldt voor Chili in 1973. Onlangs werd winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede en oud-minister van Buitenlandse Zaken Henri Kissinger - fÈl tegenstander van het internationaal strafhof - door Chilenen aangeklaagd. Hij wordt beschuldigd van medeplichtigheid aan Operatie Condor, een samenwerkingsverband van zes Latijns-Amerikaanse geheime diensten. Hierbij werden duizenden politieke tegenstanders werden opgepakt, gemarteld en vermoord.

Momenteel zetten de VS Colombia en buurlanden in lichterlaaie via Plan Colombia en het Andean Initiative. Met ruim 1,3 miljard dollar - vooral te besteden aan (Amerikaanse) militaire middelen - wordt Colombia gesteund om drugsproductie en guerrilla te verdelgen. Vele burgerslachtoffers, twee miljoen Colombiaanse vluchtelingen, een totale destabilisatie van de staat en verwoesting van het milieu zijn het gevolg. Zelfs de chemische sproeistoffen om coca te verdelgen worden gekocht bij Amerikaanse bedrijven.

In AziÎ is de aanwezigheid van de VS in Vietnam natuurlijk het bekendste historische voorbeeld. AziÎ-expert Gabriel Kolko: 'Toen ik begin jaren zeventig een plaats in Zuid-Vietnam bezocht, stond alleen nog de gevel van een katholiek kerk overeind. Complete verwoesting.' Hetzelfde geldt voor Korea en Cambodja, waar de Rode Khmer gesteund werd, met de bekende rampzalige gevolgen.

En dan is er natuurlijk het Midden-Oosten, waar velen steeds naar verwijzen om de haat van de '11 september-terroristen' te verklaren. Sinds de internationale maar door de VS gedragen boycot overleden naar schatting een half miljoen Iraakse kinderen, wegens gebrek aan voedsel en medicijnen. Noam Chomsky: 'Ik ken geen enkele naoorlogse Amerikaanse president die in juridische termen niet in beschuldiging zou kunnen worden gesteld wegens verantwoordelijkheid voor of medeplichtigheid aan ernstige oorlogsmisdaden.'

De steun van de VS aan IsraÎl is een belangrijk element in de Midden-Oosten politiek van Amerika. Kolko, die zelf een joodse achtergrond heeft: 'Die steun kan worden verklaard uit de uiterst machtige positie van joden in het politiek-economische establishment in de VS.'

Midden-Oosten expert en journalist Robert Fisk verwoordde in The Independent de haat van de Arabische landen, gevoed door het lijden van de Palestijnen, als volgt: 'Dit is niet de oorlog van democratie versus terreur, zoals men ons zal vragen te geloven. Dit gaat om Amerikaanse raketten die inslaan op Palestijnse huizen en om helikopters van de VS die raketten afvuren op een Libanese ambulance in 1996. Om Amerikaanse granaten die enkele dagen later inslaan op het dorpje Qana en om een Libanese militie, betaald en ge¸niformeerd door Amerika, de geallieerde van IsraÎl, die zijn weg door de vluchtelingenkampen (Sabra en Sjatila, HvS) hakte, die verkrachtte en moordde.'

Het voorgaande rechtvaardigt onder geen beding de aanslagen op het World Trade Center in New York en het Pentagon in Washington. Het klinkt verschrikkelijk cynisch, maar de aanslagen waren een geschenk voor Bush en de vrienden uit het militair-industrieel complex. Nu wordt een nog agressievere, nog meer zelfvoldane, buitenlandse politiek mogelijk. De martelaarsrol kan worden uitgebuit om oorlog te voeren en om het in alle uithoeken van de aarde nog arroganter opdringen van het neoliberale model. 'Corporate America' zal er wel bij varen en dit nu mÈt steun van de gehele westerse wereld.

In de strijd tegen het 'terrorisme' zullen de VS nog gemakkelijker kunnen walsen over softe begrippen als mensenrechten, burgerrechten en welvaart en ontwikkeling voor iedereen. De anti-globaliseringsbeweging wordt nu al gelijkgeschakeld met fundamentalisten die tegen Amerika zijn.

Totdat de VS ontdekken dat 'de nieuwe wereldorde' niet helemaal is geworden zoals Bush senior voorspelde na de Golfoorlog. In de Èchte nieuwe wereldorde geldt niet meer het recht van de sterkste, maar het recht van de brutaalste, de wreedste, degene met de meeste haat. En dan is niemand meer veilig, ook Uncle Sam niet.