[column] Puristen in spé

[Soapsie]

Het is vrijdag middag, twaalf uur: tijd om de jongste van school te halen. De twee oudsten moeten nog even, maar voor Sebastiaan is het al weekend. ‘Gaan we zwemmen,’ vraagt hij me. Knikkend lopen we de school uit en niet veel later het smerige warme zwembad in. De kleedhokjes zijn zoals gewoonlijk benauwend, maar toch staan we er met z’n tweeën in te dansen – dat wil zeggen: hij alle ruimte en ik met m’n benen in m’n nek. ‘Sophie,’ begint hij dan aarzelend, ‘Ik zie je zuigpukkels.’ Ik kijk hem verward aan, zie zijn kinderlijke glimlach en volg het vingertje dat onvermijdelijk naar mijn tepels wijst. ‘Mama heeft die ook,’ besluit hij tevreden. Hij zet zijn duikbrilletje op en is klaar om het zwembad onveilig te maken.
Hoe vaak komt het wel niet voor dat kinderen met de meest briljante vondsten komen? En nog belangrijker: hoe vaak komt het wel niet voor dat juist die vondsten veel beter de betekenis aanduiden! In het Woordenboek voor KinderNederlands staan prachtige en hilarische voorbeelden. Wat dacht je bijvoorbeeld van bibberspikkels of de elestrik; beide winnaars van de prijsvraag die het kinderwoordenboek hield.
De fantasie van kinderen is onuitputtelijk. Zonder dat wij het door hebben, zijn ze van binnen bezig met belangrijke processen, waar dit soort woorden uit voortkomen. Neem nou de ‘blaadjestelefoon’, een vondst van een kind van vier. Hij bedoelt hiermee de fax, een woord dat we uit het Engels hebben overgenomen en waar geen Nederlandse term voor is. Het ventje denkt hier over na, verbindt de logische eindjes aan elkaar en creëert de telefoon waarmee je blaadjes verstuurt. Natuurlijk!!
Wat je hier voornamelijk ziet gebeuren, is dat kinderen kijken naar de functie van het voorwerp en dát vrij adequaat benoemen. Bijvoorbeeld het ‘zuigje’ in plaats van het rietje. Kinderen weten nog niet dat het gaat om de vergelijking met riet, zij zien alleen dat je er limonade doorheen kan zuigen. En is de functie ook niet relevanter dan de vorm van het betreffende object? Wat dacht je trouwens van ‘stokballen’ in plaats van het ingewikkelde woord biljarten? Of een ‘drijftrui’ in plaats van een zwemvest: tenslotte drijf je meer dan dat je met het onhandige ding kan zwemmen.
Naast dit soort voorbeelden, hebben we ook nog de karakteristieke onomatopeeën, woorden volgens klanknabootsing. Kinderen zien en horen talloze dingen om zich heen, zeker in de kritieke levensfase tussen twee en vier. Zo ziet Kirsten een hommel vliegen, die een zoemend geluid maakt. ‘Zoemel’, bestempelt ze het beestje en dat lijkt mij een uitermate plausibele oplossing.
Laten we dus wel wezen: wie dacht er vroeger niet dat vadervlekken ook bestonden en wie dacht er niet dat wolken inderdaad gemaakt werden door de schoorstenen van grote fabrieken? Uit de briljante fantasie van kinderen sproeien leuke, maar ook praktische woorden voort en wie zijn wij om die te negeren! Dus Mr. Van Dale: laten we het ‘barbeknoeien’, de ‘draaiwapper’ en het ‘billenboertje’ maar gewoon opnemen in het officiële woordenboek, want naar mijn idee zijn het stuk voor stuk voorbeelden van de versterking van het Nederlands!

[Reynaert]

Ik vond het best aardig om te lezen, vooral omdat het onderwerp me aanspreekt (maar er zijn weinig mensen die het niet zal aanspreken, denk ik). Daarom is het wat jammer dat je zelf met weinig origineel materiaal komt. De vondsten van de kinderen zijn leuk, zeker, maar ik neem aan niet door jou verzonnen (dat zou het hele punt van je tekst ondermijnen). Aan hun neologismen verbindt je weinig opzienbarende gedachten; het komt erop neer dat het leuke én functionele woorden zijn en dat ze daarom maar in de Van Dale opgenomen zouden moeten worden. Je laatste zin is allerminst overtuigend, hoezo 'versterking van het Nederlands'? Je geeft geen echte argumenten voor je mening dat het een slechte zaak is dat erg jonge kinderen weinig invloed hebben op de ontwikkeling van een taal.
Afgezien van inhoudelijke bezwaren vind ik de manier waarop je bepaalde zaken formuleert ook op zijn minst vreemd te noemen. Zo noem je het zwembad smerig maar beschrijf je nergens hoe smerig, en waarom je überhaupt nog gaat zwemmen als het vies is. Het gebruik van "onomatopeeën" is enigszins misplaatst, als je het echt wil gebruiken zou ik die zin omdraaien: "(...)woorden volgens klanknabootsing, de karakteristieke onomatopeeën". Tot slot was het leuker geweest als je had gepleit voor meer inventiviteit in het taalgebruik door alle mensen i.p.v. een pleidooi voor het kopiëren van kindertaal. Het was helemaal mooi geweest als je binnen dat kader zelf een paar voorbeelden verzonnen had. Maar goed, afgezien van deze kritiekpunten vond ik het niettemin leuk om te lezen.

[Soapsie]

Misschien is het er niet helemaal uit gebleken, maar met 'smerig' bedoelde ik 'smerig warm', niet dat het zwembad zelf vuil is, of iets dergelijks. De -e achter 'smerig' moet dus weg, excuus hiervoor.

Wat betreft inventiviteit: ik ben geen taalonderzoeker. De aanleiding tot deze column - de eerste alinea - is mijn eigen ervaring met de creaties van kinderen. Zelf voorbeelden bedenken lijkt mij een beetje raar, omdat je dan eventueel taalonderzoek zou saboteren. De voorbeelden die ik geef zijn wel echt uitgesproken en dus opgenomen in dat kinderwoordenboek. Ik zie geen probleem in het gebruik daarvan.

Over de kracht van m'n argumenten twijfelde ik ook, dus ik ben blij met je adviezen. Ik ga het proberen te verbeteren, zodat de laatste zin ook wat minder in de lucht komt te hangen. De opdracht was overigens een column te schrijven over duidelijke taal, dus daarom heb ik niet gekozen voor de inventiviteit in het taalgebruik door alle mensen.

Meer commentaar is van harte welkom!

[Reynaert]

Wanneer je de betekenisverwarring wil voorkomen in die zin over het zwembad zou ik het ook in een beschrijvende zin gieten: "het zwembad was smerig warm" of iets dergelijks. Verder moet je in de huidige context inderdaad niet zelf voorbeelden gaan bedenken, dat heb ik je ook niet aangeraden. Met gebrek aan origineel materiaal bedoelde ik dat wat ik later toelichtte; een gebrek aan originele gedachten omtrent de voorbeelden van kinderen.
Je zegt dat je geen probleem ziet in het gebruik van de voorbeelden van kinderen, dat is mooi want die zie ik ook niet en daar heb ik m.i. ook niets over gezegd.
Tot slot geloof ik dat je opdracht het inventief gebruik van taal in het algemeen als invalshoek niet uitsluit, zeker niet als die nieuwe woorden erop gericht zijn om de taal eigener en duidelijker te maken. Maar wat mij betreft hoef je die keuze niet te verdedigen hoor, het was zomaar een idee.

[flyaway]

Echt heel leuk, las het met veel plezier en bleef ook lezen. Die wolken uit de fabrieken kwamen voor mij als een verrassing, ik wist niet dat anderen dat ook hadden
Erg sterk. Goed geschreven, top.

[Soapsie]

Mijn reactie was gebaseerd op onderstaande zin:

'De vondsten van de kinderen zijn leuk, zeker, maar ik neem aan niet door jou verzonnen (dat zou het hele punt van je tekst ondermijnen).'

Bij gebrek aan meer voorbeelden uit de praktijk, kan ik dus niet anders dan de voorbeelden uit het kinderwoordenboek gebruiken. Verder wat betreft die al dan niet originele gedachten geef ik je gelijk. Ik ga er aan werken.

Vooralsnog bedankt, ook flyaway.