Verhalenwedstrijd: Droom van de vrijheid

[Ieke]

Droom van de vrijheid

In ons land hebben we een bekende spreuk: als men de vrijheid zomaar op straat tegen zou komen, zou men hem niet eens herkennen. In ons land is vrijheid namelijk een vreemd, ongrijpbaar iets. Vrijheid is iets wat de meeste mensen nooit echt hebben gekend. En doordat de meeste mensen nooit in echte vrijheid geleefd hebben, denken ze dat het leven dat ze leiden een leven in vrijheid is. Maar het is alles behalve dat. Het is een leven van verborgenheid, van gebondenheid, van ongeziene macht maar vooral een leven van angst, dood en veel verdriet. Zelfs ik heb nooit in vrijheid geleefd, hoewel ik inmiddels de oudste vrouw in het dorp ben. De hoop om ooit in vrijheid te zullen leven heb ik inmiddels opgegeven. Maar nu zal ik de belangrijkste les die ik van mijn vader heb geleerd doorgeven aan mijn kinderen, zodat zíj de hoop niet zullen opgeven.

Ik woon al mijn hele leven in een klein dorpje in het noorden van Afghanistan. Na mij zullen mijn kinderen en kleinkinderen hier hun hele leven wonen, zoals mijn voorouders dat ook gedaan hebben. Ons dorpje is maar klein, zo’n driehonderd mensen. Eigenlijk zijn we een soort vergeten dorp, we wonen aan de voet van de bergen die de grens van ons land aangeven.

Toen ik nog klein ging ik wel eens naar Faloma toe. Faloma was de oudste van ons dorp, en daardoor fungeerde ze als wijze raadsvrouw voor de ouderen, en als kinderoppas voor de kleintjes in onze kleine gemeenschap. Als ik en de andere kinderen bij haar waren, vertelde ze ons verhalen. Ze kon prachtig vertellen. Alle kinderen van ons kleine dorpje zaten dan om haar heen op de grond voor haar kleine hutje. Zijzelf zat met gekruiste benen op een kleedje. Haar oude rimpelige handen lagen in haar schoot en speelden gedachteloos met een punt van haar sluier. Haar bijna tandenloze mond vertelde de verhalen, terwijl haar nog altijd helder groene ogen je soms priemend aankeken, alsof ze zo door je heen keek, en wist wat je dacht op het moment dat zij haar verhaal aan het vertellen was. Haar gerimpelde verweerde gezicht was getekend door ouderdom, en door de gevaren die de vrijheid in ons land met zich mee bracht, al decennia lang. Faloma had nog geleefd in de tijd dat er zoiets bestond als échte vrijheid.
Toen hadden ze nog naar andere radiozenders dan de staatszender mogen luisteren.
Toen had ze nog niet hele dagen gesluierd over straat moeten lopen.
Toen lachten de mannen, en klaagden de vrouwen niet.
Toen mocht iedereen doen wat hij zou willen, mocht je reizen waarheen je wilde, en zeggen wat je zelf wilde.
Toen was er nog niet elke week een vrachtwagen door het dorp komen rijden.
Toen was er misschien wel vrijheid, dat magische woord waarvan bijna niemand meer wist wat nou precies de betekenis was.

Ja, over die vrachtwagen vertelde ze vaak. De eerste keer dat zo’n wagen door het dorp was gekomen, was het hele dorp uitgelopen om hem te zien. Zoiets kwam niet vaak voor. Het was een oude wagen, vaalgroen van kleur. De laadbak was bedekt met een opstaand zeil, en aan de achterkant was de opening dichtgemaakt met een zeil. Zo ontstond er achterop de wagen een cabine waar niemand in kon kijken. Soldaten, bewapend met geweren, hadden iedereen weggestuurd die in de buurt van de wagen kwam. De wagen stopte midden op het pleintje, en de commandant van de legerpost in ons dorp kwam haastig aangelopen en salueerde. De soldaten in de wagen hadden twee soldaten op wacht gezet, en de rest was het wachtlokaaltje ingelopen om wat te drinken. Maar de dreiging van de twee soldaten had de mannen van het dorp niet kunnen tegenhouden. Nieuwsgierig als ze waren kwamen ze steeds dichterbij. Soldaten zag men immers niet vaak in het dorp. Sinds het nieuwe regime aangesteld was in de hoofdstad was er wel een legerpost in het dorp gekomen. Maar zoveel soldaten kwamen er niet, helemaal niet in zulke grote hoeveelheden als nu het geval was. Wat zou er gaan gebeuren? Waren ze erachter gekomen dat er nog mensen naar een verboden radiozender luisterden? Niemand die het wist. Langzaamaan was de rust weergekeerd op het pleintje, en afgezien van een paar kleine kinderen was het stil. Hier stopte Faloma altijd even met haar verhaal voordat ze zachtjes verder vertelde. Enkele vrouwen hadden geluid opgevangen vanuit de achterkant van de vrachtwagen en waren voorzichtig dichterbij gekomen. Keer op keer vertelde Faloma hoe uit de achterklep van de wagen een lijkwit hoofd tevoorschijn was gekomen. Donkere holle ogen, waaruit de doodsangst straalde. De mannen in deze vrachtwagen waren de uitgestotenen van ons land. Bankiers, artsen, winkeliers en bedelaars. Ze werden allemaal gelijk doordat zij een droom hadden. Zij spraken uit wat de rest van het land slechts durfde te denken. Ja in ons hart was niemand het eens met de grote Leider, maar er waren er slechts enkele die dat ook daadwerkelijk durfden uit te spreken. En van hen eindigden de meeste zoals deze mannen. Stil en vernederd, zonder ooit nog een kans te krijgen. Alleen omdat ze de droom in hun hart volgden. De droom van vrijheid.

Toen de vrachtwagen weer vertrokken was, waren twee mannen uit het dorp de vrachtwagen gevolgd, om te onderzoeken waar hij heen zou gaan. Drie dagen later waren ze teruggevonden, naast een pas gedolven massagraf, allebei dood. Na dit gebeuren wist iedereen dat het kleine dorp toch niet onopgemerkt was gebleven voor de grote leider in de hoofdstad. Het lag stil en afgelegen, en vanaf dat tijdstip werd de grond buiten ons dorp een massagraf voor de vijanden van de grote leider.
Als Faloma bij dit punt gekomen was, moest ze altijd huilen en kon ze niet verder meer vertellen. Maar eigenlijk hoefde ze niet verder te vertellen.
Wij wisten het al.
Wij wisten dat dat de reden was waarom de mannen zich altijd omdraaiden als er weer zo’n vrachtwagen op het dorpspleintje stond.
Wij wisten dat daarom de vrouwen begonnen te jammeren, en de gezangen voor de doden zongen in plaats van water te brengen naar de arme zielen die uren in de vrachtwagen zaten.
Wij wisten het allemaal. In een land zonder vrijheid is een kind immers ook niet vrij om een kind te zijn.
En omdat we dit wisten, leverden ook wij ons aandeel als de vrachtwagen er weer was. We stopten met onze spelletjes en onze klusjes. Dan kropen we weg in een hoekje van het plein en we staarden naar de wagen. Soms zongen we zachtjes mee met de gezangen van de vrouwen. We wisten het, we deden het, maar we begrepen niet waaróm we het deden. Dat hoefde ook niet. Het begrijpen zou later komen. Voor onze veiligheid moesten we het weten, begrijpen hoefde niet.

Eens was ik samen met een jongen, Aswed, de vrachtwagen achterna geslopen. We waren nog maar een jaar of zeven, en we wisten niet waar de grenzen van onze vrijheid lagen. We waren nieuwsgierig, dat is immers een normale kinderlijke eigenschap. Alleen is het in ons land eigenlijk verboden om kinderlijke eigenschappen te hebben.
We gingen dus samen achter die vrachtwagen aan, de uitlopers van de bergen in. De bergen werden door de mensen in ons dorp altijd gemeden. We wisten dat achter de bergen een ander land lag, een land waar vrijheid een bestaand begrip was. Maar we wisten ook dat de bergen ondoordringbaar waren, en dat het er wemelde van de soldaten. We hadden de volwassen mannen wel eens horen fluisteren over zielen die daar ronddwaalden. Maar wij waren nog klein, en het beetje kind dat nog in ons was wilde weten wat er was. We renden achter de wagen aan, ervoor zorgend dat niemand ons kon zien. De wagen reed verder de bergen in, en voor het eerst in ons leven betraden we dit verboden gebied. Ik was bang. Ik wist niet wat er zou gaan gebeuren met ons, en de nieuwsgierigheid sloeg langzaam om in angst. De omgeving was naargeestig, en ik was doodsbenauwd voor de soldaten. Plotseling stopte de wagen, en de soldaten begonnen met veel geschreeuw de mannen achter uit de vrachtwagen te trekken. De mannen die uit de vrachtwagen kwamen waren eigenlijk geen mensen meer. Hun lichamen waren uitgemergeld, en ze straalden zo’n wanhoop uit, dat het wel duidelijk was dat ze niet vrijgelaten zouden worden. Toen we de eerste knallen hoorden, met gelijk erachteraan een doffe dreun van een lichaam wat op de grond viel, duwde ik mijn handen over mijn oren, en school ik weg achter Aswed. We renden gillend terug naar het dorp, waar we niet eens straf kregen omdat we weg gegaan waren. Onze ouders waren alleen maar zielsgelukkig dat we levend terug gekomen waren, en doodsbenauwd dat de soldaten door hadden gehad dat ze door ons bespioneerd werden. Daarna heb ik altijd de vrachtwagen gemeden, en dat doe ik zelfs nu nog.

En toen gebeurde het dat mijn vader opgepakt werd. Bijna alle mannen in ons dorp waren lid van het verzet, en mijn vader werd betrapt. Samen met mijn moeder reisde ik af naar de gevangenis waar hij inmiddels zijn doodvonnis al gekregen had. Ik was toen twaalf, en het heeft een diepe indruk op me gemaakt. We kwamen een kleine kamer binnen, waar een lichaam lag, zonder mijn vader. Het was hem niet meer, het was wel zijn lichaam, maar zonder zijn stevige armen, die je zo beschermend vast konden houden. Zonder zijn brede schouders waar we soms op mochten klimmen. Zelfs zijn glimlach was nog maar een schijntje van wat hij ooit geweest was. Mijn moeder begon te huilen zodra ze hem zag, knielde naast hem neer, en sloeg haar armen om hem heen. Ik stond stil in een hoekje van het hokje, en ze waren mijn aanwezigheid waarschijnlijk helemaal vergeten, waardoor ik alles kon horen wat ze tegen elkaar fluisterden. Mijn moeder fluisterde maar steeds tussen haar snikken door, ‘’waarom heb je het gedaan, waarom?’’
‘’snap dat dan vrouw, voor jou heb ik het gedaan, en voor de kinderen.’’
‘’voor ons? je laat ons nu alleen achter, snap je het dan niet?’’
‘’jij snapt het niet!’’
‘’wij blijven alleen achter, waarom dan?’’
‘’mijn sterven brengt jullie vrijheid dichterbij Échte vrijheid.’’
Hierna bleef het lange tijd stil. Na dit bezoek veranderde mijn moeder. Ze wist dat haar man dood was gegaan, maar ze wilde niet dat het voor niets was geweest. Daarom voedde ze ons op in vrijheid, alle mogelijke vrijheid die ze ons kon geven. Maar voor mij was het niet genoeg, ook al zal ik nooit meer krijgen.

Na de dood van mijn vader werd mijn moeder een belangrijke figuur in ons dorp. Ze was de eerste vrouw van wie de man was weggehaald, en dat gaf haar een status. Ook al was er soms te weinig voedsel in ons dorp, wij kwamen nooit wat tekort. We moesten hard werken voor ons eten, maar altijd kregen we wel weer wat van mensen uit het dorp. Het was geen liefdadigheid, anders had mijn moeder het nooit aangenomen. Het was meer een soort eerbetoon aan de eerste vrijheidsstrijder in ons dorp die vermoord was. Het was een zwijgend verzet.

Ik heb nog veel meer herinneringen die ik op zou kunnen schrijven, maar het zal niets uitmaken. Het zijn allemaal verhalen van mannen die van hun gezinnen werden losgerukt, omdat ze streden voor hun ideaal, de vrijheid. Ik kan verhalen vertellen over de nieuwe geboden en verboden die we kregen, over de vele wagens met veroordeelde gevangenen die door ons dorp kwamen. Maar daar ga ik niet verder over schrijven. Ik zou kunnen schrijven over hoe mijn man uit mijn armen werd getrokken. Hoe hij naar het dorpsplein werd gesleurd en daar werd doodgeschoten, samen met anderen uit ons dorp. Ik kan vertellen over de verstikking van de verplichte sluier, over de angst van moeders dat ze een zoon zullen baren die het leger in zou moeten. Ik zou kunnen vertellen over hoe het leven in namaak vrijheid een hel kan zijn. Ik kan schrijven over de vernederingen die we moeten ondergaan van de soldaten, over de pracht en praal van de regeringsleiders en over de armoede onder de bevolking. Maar dat is het niet waard. Daarvoor ben ik niet begonnen met schrijven. Niemand zal daar een boodschap aan hebben.

Ik ben nu oud, en van dit leven verzadigd. Ik ben de oudste van dit dorp, en ik geniet ervan om dezelfde functie als Faloma te vervullen. Ik pas op de kinderen, en probeer de iets ouderen onder tussen iets van het vuur van mijn vader bij te brengen. Want ik zie in hun ogen dat zij niet meer zo naar vrijheid verlangen. Zij weten niet wat het is, zoals die oude spreuk, ze zouden het niet herkennen. Ze zijn gewend aan soldaten, aan regels, aan sluiers en geweren. Ik merk het nu de een na de ander van mijn generatie overlijdt. Het verlangen naar vrijheid dooft.
Maar ik weet dat mijn kinderen anders zijn. Zij dragen iets bij zich van de vrijheidsstrijders in hun voorgeslacht. En daarom heb ik dit alles opgeschreven. Zodat mijn kinderen als ze dit lezen niet vergeten dat hun vader en hun opa vermoord zijn. Dat ze niet zullen vergeten dat er echte vrijheid bestaat. Nu zullen ze weten wat er echt gebeurt met de mensen in de wagen elke week.
Als ik zeker weet dat het vuur in hun hart niet zal doven heb ik dit leven niet voor niets geleefd, ook al heb ik nog nooit een minuut in echte vrijheid doorgebracht.

Ik kan vertellen van de blik in de ogen van vrouwen, als ze, gebroken, geslagen, vernederd en verhongerd hun man weggevoerd zagen worden. Ik kan vertellen van de vele tranen die vergoten zijn. Maar ik wil jullie alleen vragen, laat het vuur niet uitgaan. Vergeet al het verdriet, de angst, de pijn, denk aan het doel, de echte vrijheid. Die hebben ze ons dan misschien afgenomen, jullie kunnen hem terugveroveren, zodat jullie geen leven hoeven te leiden zoals wij gedaan hebben, een leven vol verdriet, pijn en dood. Mijn vader had gelijk. Deze herinneringen moeten doorgegeven worden, zodat men niets ervan zal vergeten, en men niet zal gaan berusten in dit leven van vrijheid dat geen leven van vrijheid is.