Autoriteit

Je bedoelt het enige antwoord waar jij het mee eens bent.

[arPos]

ja ok leuk, maar voorlopig is het me nog niet duidelijk wat de inhoud is, wat jou vraag erover is, wat je als antwoord verwacht en wat je vervolgens met dat antwoord wilt.

Zoals ik het zie zijn er kinders die gemakkelijk autoriteit aanvaarden en volgen, die zogezegd graag leiding krijgen, voor die groep hoef je amper moeite te doen, mijn stiefzoontje is er zo een, die volgt zonder enige moeite mijn leiding.

Anderzijds heb je een groep die meer moeite heeft met aanvaarden van autoriteit, ik ben er zo een, altijd "second-guessen" en betwijfelen of het klopt.

verder observeer ik dat die drang naar of juist weg van autoriteit met de leeftijd verschuift en uiteindelijk als het goed is uitmond in een min of meer gelijkwaardige relatie waarin beide zijden van een gesprek overwogen worden.

maar goed zelf al is dat allemaal een verkeerde observatie van mijn kant en nemen we om het even willekeurig een andere observatie, wat wil je er dan mee, omzetten in "pedagogisch verantwoord denken" kan niet want zoals blijkt weet niemand wat dat is en al wist je het dan is het niet toepasbaar omdat elk mens en dus elk kind verschilt.

Of wil je van ons weten of we een tik goed zouden keuren? (zo ja dan weer bovenstaande; dat ligt eraan of het kind makkelijk of moeilijk autoriteit volgt en aan de leeftijd van het kind)

[Schrödinger]

J.F. schreef:

Zoals een sinusgolf. OP/NEER. Dat was wat beschreven werd.

Ik weet wat "cyclisch" betekent. Waarom zou het cyclisch zijn?

[arPos]

Schrödinger schreef:

Ik weet wat "cyclisch" betekent. Waarom zou het cyclisch zijn?

Het was een reactie op mijn post dus ik zal er even op antwoorden: het is niet cyclisch, ik gaf een lineaire ontwikkeling aan die globaal gezien vaak voorkomt bij jonge mensen, waarbij ik (nogal) omslachtig zei dat ik een mannetje was dat vroeger soms best een flinke draai om zijn oren had mogen krijgen, maar dat ik (en anderen) ondanks mijn aanvankelijke aversie jegens autoriteit uiteindelijk toch best mijn draai heb gevonden in de rangen- en standenmaatschappij (hell, ik ben in de op één na meest op autoriteit gebaseerde sector gaan werken die je je kan voorstellen)

Daaruit concludeer ik dan dat mensen die het meest "rebels" zijn vaak de meeste vraag hebben naar sterk leiderschap.

Het is een interessante demografisch-psychologische stelling meer niet, het probleem is echter; we hebben het over mensen dus meestal klopt de veronderstelling toch niet (helemaal).

[J.F.]

arPos schreef:

ja ok leuk, maar voorlopig is het me nog niet duidelijk wat de inhoud is, wat jou vraag erover is, wat je als antwoord verwacht en wat je vervolgens met dat antwoord wilt.

Zoals ik het zie zijn er kinders die gemakkelijk autoriteit aanvaarden en volgen, die zogezegd graag leiding krijgen, voor die groep hoef je amper moeite te doen, mijn stiefzoontje is er zo een, die volgt zonder enige moeite mijn leiding.

Anderzijds heb je een groep die meer moeite heeft met aanvaarden van autoriteit, ik ben er zo een, altijd "second-guessen" en betwijfelen of het klopt.

verder observeer ik dat die drang naar of juist weg van autoriteit met de leeftijd verschuift en uiteindelijk als het goed is uitmond in een min of meer gelijkwaardige relatie waarin beide zijden van een gesprek overwogen worden.

maar goed zelf al is dat allemaal een verkeerde observatie van mijn kant en nemen we om het even willekeurig een andere observatie, wat wil je er dan mee, omzetten in "pedagogisch verantwoord denken" kan niet want zoals blijkt weet niemand wat dat is en al wist je het dan is het niet toepasbaar omdat elk mens en dus elk kind verschilt.

Of wil je van ons weten of we een tik goed zouden keuren? (zo ja dan weer bovenstaande; dat ligt eraan of het kind makkelijk of moeilijk autoriteit volgt en aan de leeftijd van het kind)

Ik ben even een weekje op mijn handen gaan zitten, omdat ik merk dat de achterdocht groot is. En dat dit wellicht ook komt omdat ik meen iets te zien in de samenleving, wat er helemaal niet is.

In mijn jonge jaren dacht ik dat er één ideale methode was om kinderen op te voeden. En dat was zoals ik opgevoed WILDE worden. Met maximale vrijheid om te doen en te laten wat ik wilde. En zeker geen ouders die mij voor de voeten liepen. Maar er wel waren om de rotzooi op te ruimen als dat nodig was. En uiteraard de financiële armslag boden om mij in staat te stellen overal van te 'proeven'. Dat was mijn formele standpunt, dat ik desgevraagd ook zo geformuleerd zou hebben. Maar........

Als ik over mijn schouder kijk naar 'toen', zie ik dat er een stevige kloof gaapt tussen die utopische visie, en wat ik in de praktijk ECHT verwachtte, of wilde. En dat mijn uitgesproken opvatting vooral een afspiegeling was van wat ik dacht dat ik moest willen. Terwijl zelfs in mijn gedrag al te zien was, dat die utopische visie niet aansloot bij de praktijk. Dat ik al jong 'wist' (zonder dat uit te spreken), dat ik graag mijn 'onschuld' zo lang mogelijk bewaarde. En dat ik redelijke regels, met bijbehorende sancties, 'van nature' waardeerde. Omdat ze me het gevoel gaven van geborgenheid. Veiligheid. En dat het testen van de grenzen ook vaak genoeg die functie had: Een bevestiging krijgen dat er een vangrail was. En geen gapende afgrond, waar mijn ouders, en onderwijzers, mij domweg in zouden laten donderen. Hun handen wassend in onschuld, omdat ze toch 'gewaarschuwd' hadden.

Cool, cool. Maar wat is nou je punt/vraag?

[arPos]

J.F. schreef:

*knip*
Als ik over mijn schouder kijk naar 'toen', zie ik dat er een stevige kloof gaapt tussen die utopische visie, en wat ik in de praktijk ECHT verwachtte, of wilde. *knip*

Ja maar ik zeg eerder toch al dat dat een doodnormale gang van zaken is, als je jong bent heb je een bepaald idee van wat je wilt, en als je dan ouder wordt besef je ten eerste dat dat zo niet werkt en ten tweede dat dat niet eens was wat je wilde/wat goed voor je is.

Het zou ook niet anders moeten want als jij als je jong bent al zou beseffen wat echt goed voor je is/waar je behoefte aan hebt dan kan je niet zoals jij dat verwoord: "van alles proeven" dan zou alles al vast staan.

Bovendien weet je op jonge leeftijd ook niet wat redelijk is, je bent op dat moment een en al dogma en onredelijkheid en dat is naar mijn mening ten minste een gezonde instelling.
Maar op erg jonge leeftijd 'luister' je wel over het algemeen omdat je denkt dat je geen andere keuze hebt.

Wordt je iets ouder, ga je puberen dan ben je nog steeds onredelijk en dogmatisch maar dan ga je ook minder luisteren.

Uiteindelijk kom je waar jij nu bent namelijk je raakt in staat te oordelen over redelijkheid en je gaat beoordelen of en welke opvoeding jij redelijk vind, dat hoeft natuurlijk niet hetzelfde idee te zijn als het idee van je ouders maar je raakt in staat om er in redelijkheid over te denken en te communiceren en de verschillen erin of te accepteren of te slechten.

[arPos]

of zoals mijn vriendin zegt over haar zoon:
"B is ook nog super chagrijnig"
"omdat ie hele dag BSO heeft morgen, niks was goed meer" (ivm de staking van leraren)
"hij zat vandaag niet eens op LL en dat moet ie maar accepteren...
of z'n koffers pakken haha"

[J.F.]

arPos schreef:

Ja maar ik zeg eerder toch al dat dat een doodnormale gang van zaken is, als je jong bent heb je een bepaald idee van wat je wilt, en als je dan ouder wordt besef je ten eerste dat dat zo niet werkt en ten tweede dat dat niet eens was wat je wilde/wat goed voor je is.//////

Het was een doodnormale gang van zaken. Waarbij ik niet zo zeker ben van de rest van je verhaal. Of van de suggestie die je eerder deed met betrekking tot de houding ten opzichte van een corrigerende ouder.
Corrigerende ouders nu, zijn anders dan corrigerende ouders toen. Door de bank genomen. Daarbij is het intrigerende, voor mij, dat de focus op het gedrag als maatgevend, juist voorbijgaat aan de vraag of het kind er zelf ook baat bij heeft. Het legt het totale gewicht van de beslissing om te corrigeren bij de ouder, of docent. En waar je vroeger nog wel hoorde 'dit is voor je eigen bestwil', lijkt die deur anno 2012 stevig in het slot gegooid. Ouders en docenten denken en handelen meer en meer vanuit een dogmatische benadering, al dan niet na het lezen van boeken, of conform de training die ze kregen. Inlevingsvermogen in wat het kind nodig heeft, is haast verboden.

Het interessante is, dat die behavioristische benadering (gedrag heeft consequenties), alle kinderen over één kam scheert. Terwijl de optimale reactie van ouder of docent eigenlijk 'maatwerk' zou moeten zijn. Waarbij mij nog iets op is gevallen: Het pedagogisch dogma, voortvloeiend uit die focus op gedrag, wil dat de meest ingrijpende sancties worden bewaard voor degenen die zich het meest ernstig misdragen. Terwijl zelfs een leek al wel kan begrijpen, dat die groep doorgaans juist het minste begrip heeft voor die sancties. En, anderzijds, kinderen die begrijpen dat ze totaal uit de bocht zijn gevlogen, niet zelden bijna snakken naar straf. Om zo af te komen van het schuldgevoel dat hen kwelt.

Met andere woorden: Straf wordt in onze maatschappij slechts bezien door de bril van 'afschrikking' en 'vergelding'. Het kind als dader is in die zienswijze vooral sluitpost op de begroting.

Concreet: Daar waar ik als tiener meen baat te hebben gehad bij een pak slaag, waar ik eerder over schreef, was dat omdat ik pisnijdig was op mijzelf. Dat pak slaag was niet lollig, maar daarna was de lucht wel geklaard. En het boek gesloten. Die functie van straf is domweg uit het pedagogisch tekstboek geschrapt. Sterker nog: Ouders en docenten wordt door sommige pedagogen juist aangeraden het schuldgevoel aan te wakkeren, en te exploiteren!

[arPos]

J.F. schreef:

Het was een doodnormale gang van zaken. Waarbij ik niet zo zeker ben van de rest van je verhaal. Of van de suggestie die je eerder deed met betrekking tot de houding ten opzichte van een corrigerende ouder.
Corrigerende ouders nu, zijn anders dan corrigerende ouders toen. Door de bank genomen. Daarbij is het intrigerende, voor mij, dat de focus op het gedrag als maatgevend, juist voorbijgaat aan de vraag of het kind er zelf ook baat bij heeft. Het legt het totale gewicht van de beslissing om te corrigeren bij de ouder, of docent. En waar je vroeger nog wel hoorde 'dit is voor je eigen bestwil', lijkt die deur anno 2012 stevig in het slot gegooid. Ouders en docenten denken en handelen meer en meer vanuit een dogmatische benadering, al dan niet na het lezen van boeken, of conform de training die ze kregen. Inlevingsvermogen in wat het kind nodig heeft, is haast verboden.

Ik ervaar dat maar beperkt, tenminste ik leg mijn kind altijd wel uit waarom ik een bepaalde maatregel tref.

Als wat jij zegt globaal waar is dan wijt ik dat vooral aan de bemoeizucht van de staat bij het opvoeden, die zelfs zo ver gaat dat ouders moeten vrezen om hun kind op te voeden.

Bovendien vergeet niet dat ouders en docenten ook mensen zijn en dus per definitie ook handelen uit nature/nurture, of zoals jij dat zegt: "conform de training die ze kregen" (wat zo breed is als hun eigen opvoeding tot en met scholing).

Het interessante is, dat die behavioristische benadering (gedrag heeft consequenties), alle kinderen over één kam scheert. Terwijl de optimale reactie van ouder of docent eigenlijk 'maatwerk' zou moeten zijn. Waarbij mij nog iets op is gevallen: Het pedagogisch dogma, voortvloeiend uit die focus op gedrag, wil dat de meest ingrijpende sancties worden bewaard voor degenen die zich het meest ernstig misdragen. Terwijl zelfs een leek al wel kan begrijpen, dat die groep doorgaans juist het minste begrip heeft voor die sancties. En, anderzijds, kinderen die begrijpen dat ze totaal uit de bocht zijn gevlogen, niet zelden bijna snakken naar straf. Om zo af te komen van het schuldgevoel dat hen kwelt.

Wordt het toch nog een interessante discussie.

Als het klopt wat jij zegt en de pedagogische benadering tegenwoordig louter op gedrag en consequenties is gebaseerd dan kan ik het niet anders dan het er mee eens zijn, immers als je 'een beetje slecht gedrag' zwak straft, en 'heel slecht gedrag' zwaar straft dan leer je het kind in principe alleen dat hij/zij zich mag misdragen tot op een bepaald niveau en bereik je niet wat je wilt; namelijk dat het kind leert begrijpen waarom 'slecht gedrag' "uberhaupt" onwenselijk is en wat dan precies als "slecht gedrag" wordt gezien in de maatschappij.

Met andere woorden: Straf wordt in onze maatschappij slechts bezien door de bril van 'afschrikking' en 'vergelding'. Het kind als dader is in die zienswijze vooral sluitpost op de begroting.

Ja en zoals bekend uit studies werkt afschrikking maar heel beperkt, neem als voorbeeld een waarschuwingsbordje of algemene voorwaarden, dingen gaan vaak fout ondanks zo'n afschrikking, en er zijn natuurlijk voorbeelden te over op de wereld waarbij vergelding niet heeft gewerkt.

Concreet: Daar waar ik als tiener meen baat te hebben gehad bij een pak slaag, waar ik eerder over schreef, was dat omdat ik pisnijdig was op mijzelf. Dat pak slaag was niet lollig, maar daarna was de lucht wel geklaard. En het boek gesloten. Die functie van straf is domweg uit het pedagogisch tekstboek geschrapt. Sterker nog: Ouders en docenten wordt door sommige pedagogen juist aangeraden het schuldgevoel aan te wakkeren, en te exploiteren!

En wil je nu ideeën van ons hoe die tendens te veranderen?

Want ik meen dat zoiets ook 'de doodnormale gang van zaken is'
De volgende generatie doet dingen anders dan hun ouders omdat ze menen het beter te weten, de generatie daarna zal weer een stuk terug gaan naar de generatie van de opa's en oma's

Als voorbeeld neem ik even 'hypes', eerst heb je een generatie van harde werkers en normaal is al gek genoeg, de generatie daarna zijn hippies provo's en whatnot, de generatie daarna normaliseert zich weer.
Dat is ook te zien aan jongeren nu, na jarenlange stijging in roken, geweld en drinkgedrag nemen die zaken nu weer af want het wordt binnen de generatie zelf niet meer als stoer gezien, maar feitelijk zet de generatie zich af tegen het beeld wat er is over de vorige generatie, ze wensen zich niet met dat beeld te identificeren en doen dingen anders.

Ik denk persoonlijk niet dat die schommeling in "de huidige manier van werken" een direct resultaat is van de ene of de andere opvoeding.

[J.F.]

arPos, bedankt voor je geduld met mij.

Hopelijk is al wel duidelijk, dat ik zelf niet zo ben van de 'ideale aanpak' als een of ander plechtig geformuleerd dogma. Elke methode heeft voor- en nadelen. En is mogelijk enorm succesvol bij 'kind X', met 'ouder Y', maar werkt averechts bij 'kind A' met 'ouder B'.

Vanaf de introductie van het 'behaviorisme' in de menswetenschappen, waarbij grondlegger Skinner stelde dat we de 'zwarte doos' van het menselijk brein vooral stevig op slot moesten laten, en alleen moesten kijken naar de uitkomst (het gedrag), ging eigenlijk alles mis. Als methodiek in de massapsychologie werkt de 'input/output' benadering vrij aardig. Vooropgesteld dat je de methoden regelmatig aanpast aan de laatste massa-trends. Maar op het individuele vlak is het een regelrecht drama. Mijns inziens.

Wat ik hier ook mee wil zeggen, is dat ik niet echt geloof in de vanzelfsprekendheid van dat cyclische karakter, van generatie op generatie. Het is ook cultuurgebonden. En zoals de geschiedenis ons leert, gaan sommige culturen soms ten onder door eigen toedoen. Verzopen in decadentie.
Komt er elders wel weer een andere cultuur opzetten, die de dominante positie overneemt. Met methoden en opvattingen die sterk lijken op wat eerder in die verloren gegane cultuur al eens voorbij kwam. Maar wat hebben wij eraan, als hier de boel op een hoop stort, maar de Chinezen met 'onze jaren vijftig-aanpak' onze plek innemen? (Waarmee ik geen lans breek voor die 'jaren vijftig-aanpak' als dogma).

Waar ik op uit was, was vissen naar de gedachten die bij iedereen hier leven op dit gebied. Dus niet een bevestiging, of ontkenning van iets wat ik zelf denk, hoop, of als ideaal koester. Maar ik besef dat dat erg moeilijk praat, voor velen. Dat het makkelijker is om je tegen een bepaalde mening af te zetten, of je er bij aan te sluiten. En vanuit een stellingname te discussiëren.

[arPos]

Waarvan akte.

Maar als je het hebt over cultuur, besef je dan dat cultuur ook louter "gedrag" is en daarmee nature nurture.

en dat die cultuur die ten ondergaat in decadentie en vervolgens wordt opgevolgd door een nieuwe cultuur die een tijd voortvarend is en daarna ten onder gaat in decadentie ook voldoet aan dat vanzelfsprekende 'cyclische karakter"

Op de een of andere manier kom ik er altijd op uit dat de mens niet 'leert van "fouten"' maar juist telkens opnieuw de "fouten" moet maken teneinde simpelweg voort te bestaan (zeg maar ongeacht of je het bestraft, aanmoedigt, probeert te begeleiden of anders).

If any zegt het wat over de primitieve aard van onze kolonie.

[J.F.]

arPos schreef:

Waarvan akte.

Maar als je het hebt over cultuur, besef je dan dat cultuur ook louter "gedrag" is en daarmee nature nurture.

en dat die cultuur die ten ondergaat in decadentie en vervolgens wordt opgevolgd door een nieuwe cultuur die een tijd voortvarend is en daarna ten onder gaat in decadentie ook voldoet aan dat vanzelfsprekende 'cyclische karakter"

Op de een of andere manier kom ik er altijd op uit dat de mens niet 'leert van "fouten"' maar juist telkens opnieuw de "fouten" moet maken teneinde simpelweg voort te bestaan (zeg maar ongeacht of je het bestraft, aanmoedigt, probeert te begeleiden of anders).

If any zegt het wat over de primitieve aard van onze kolonie.

Er zijn verschillende 'niveaus' die je moet onderscheiden. Van 'individueel', tot tal van 'collectieve' niveaus. Maar op elk van die 'niveaus' zie ik niet écht een cyclische ontwikkeling. Dezelfde fouten worden wel opnieuw gemaakt. Op elk niveau. In mindere, of meerdere mate.
De enorme complexiteit maakt het volstrekt ondoenlijk er enige wetmatigheid uit te destilleren. Er zijn wel theoretici die vreselijk hun best doen om complexe systemen te vangen in modellen die een voorspellende werking hebben. Maar vooralsnog kun je beter de 'Enkhuizer Almanak' raadplegen als je wil weten wat voor weer het zal zijn op 29 maart, dan dat je het KNMI belt.

[Schrödinger]

Oh, dit is het wereldkampioenschap luchtfietsen, ik dacht dat het een discussieforum was.

[arPos]

Schrödinger schreef:

Oh, dit is het wereldkampioenschap luchtfietsen, ik dacht dat het een discussieforum was.

Ach aangezien er nog geen 10% van de vroegere aantallen op dit subforum wordt gepost vindt ik 'luchtfietserij' nog best aangenaam.

Toegegeven op deze manier hoort het meer op lifestyle of filosofie thuis maar ach.

[arPos]

J.F. schreef:

Er zijn verschillende 'niveaus' die je moet onderscheiden. Van 'individueel', tot tal van 'collectieve' niveaus. Maar op elk van die 'niveaus' zie ik niet écht een cyclische ontwikkeling. Dezelfde fouten worden wel opnieuw gemaakt. Op elk niveau. In mindere, of meerdere mate.
De enorme complexiteit maakt het volstrekt ondoenlijk er enige wetmatigheid uit te destilleren. Er zijn wel theoretici die vreselijk hun best doen om complexe systemen te vangen in modellen die een voorspellende werking hebben. Maar vooralsnog kun je beter de 'Enkhuizer Almanak' raadplegen als je wil weten wat voor weer het zal zijn op 29 maart, dan dat je het KNMI belt.

Misschien ligt het aan mij dat ik zo simplistisch denk maar ik vind de mensheid alles behalve "enorm complex".

Ik bedoel zeg maar het volgende: op individueel niveau kan een mens zich ontwikkelen door van "fouten te leren" echter op collectief niveau kan de mensheid dit niet.

[Vowel]

arPos schreef:

Ik bedoel zeg maar het volgende: op individueel niveau kan een mens zich ontwikkelen door van "fouten te leren" echter op collectief niveau kan de mensheid dit niet.

Klopt. Daarom lopen we allemaal nog rond in dierenhuiden met grote houten knuppels in onze handen.

[J.F.]

arPos schreef:

Misschien ligt het aan mij dat ik zo simplistisch denk maar ik vind de mensheid alles behalve "enorm complex".

Ik bedoel zeg maar het volgende: op individueel niveau kan een mens zich ontwikkelen door van "fouten te leren" echter op collectief niveau kan de mensheid dit niet.

Ook dat 'van fouten leren' op individueel niveau is allesbehalve vanzelfsprekend. En wie verder kijkt dan de neus lang is, ontdekt steeds meer verschillen tussen al die individuen op het niveau van 'richting-gevende impulsen', als je begrijpt wat ik bedoel. Het is dus maar waar je zelf tevreden mee bent qua verklaring voor wat je waarneemt.
Daarbij valt het vooral op, dat mensen veelal bang zijn voor die complexiteit, en dan al snel kiezen voor een afweerreactie, inplaats van weerwoord te bieden aan de aangeboden argumenten. Vaak leidt dat tot Babylonische spraakverwarringen, omdat iemand die wijst op complexiteit denkt dat de ander hem/haar niet begrijpt. Maar het is eerder zo, dat die ander hem/haar domweg niet wil begrijpen. Het verlies aan zekerheid is voor velen een gigantische bedreiging.

De stelling dat we op het collectieve niveau niet van onze fouten kunnen leren, is niet hard te maken. Maar zelfs als dat wel het geval zou zijn, is de volgende vraag: 'Waarom is dat dan zo?'

[Vowel]

Ik heb echt geen flauw idee wat je nu probeert te zeggen.

[arPos]

Vowel schreef:

Klopt. Daarom lopen we allemaal nog rond in dierenhuiden met grote houten knuppels in onze handen.

Nou als je het wel beschouwd dan is dat toch zo, afin de dierenhuiden zijn nu van katoen en de knuppels zijn ak-47's maar principieel is het nog steeds zo dat we elkaar op grote schaal afmaken om verzonnen redenen zoals 'territorium'.

Dat de technologie zich wel ontwikkeld wil natuurlijk niet zeggen dat de menselijke psyche zich heeft ontwikkeld (zoals ik met de verwijzing naar Jacque Fresco probeer te duiden).

Dit komt dan, vermoed ik, omdat technologie niet afhankelijk is van moraal, emotie, de wil om macht te hebben en dergelijke zaken technologie hoeft alleen maar invulling te geven aan een wens of vraag.

[arPos]

J.F. schreef:

al die individuen

Al die individuen = collectief.

dat die ander hem/haar domweg niet wil begrijpen.

Dus je wilt me niet begrijpen?

De stelling dat we op het collectieve niveau niet van onze fouten kunnen leren, is niet hard te maken. Maar zelfs als dat wel het geval zou zijn, is de volgende vraag: 'Waarom is dat dan zo?'

Nouja hard maken is een groot woord maar ik zie sterke aanwijzingen ervoor.

En waarom het zo is is natuurlijk een leuke vraag maar daarvoor is natuurlijk ten eerste de kennis van het brein/de psyche te klein (en al helemaal van het collectief aan breinen/psyches) en ten tweede maakt het mij niet uit 'waarom' iets is, ik observeer slechts, ik neem zo min mogelijk deel en heb dus ook niet meer de wens er iets aan te veranderen (op collectief niveau).