OKe
Het puntenstelsel in de praktijk
Minister Donner en Peijs hebben het voorstel om de wegenverkeerswet te veranderen en voor iedereen een puntenrijbewijs in te voeren vrijdag 29 oktober ingediend. Dit voorstel is met algemene stemmen aangenomen en zal uiterlijk 2007 geëffectueerd worden.
Hoe werkt het puntenrijbewijs?
Puntenstelsels houden strafpunten bij voor verkeersovertreders, waardoor bij het frequent plegen van overtredingen, sancties kunnen volgen, bijvoorbeeld een (tijdelijke) ontzegging van de rijbevoegdheid. Puntenstelsels bevatten meestal drie elementen die de verkeersveiligheid zouden kunnen bevorderen: afschrikking, selectie en correctie.
Wat is het effect van een puntenstelsel in het algemeen?
Hoewel steeds meer landen overgaan tot de invoering van een puntenstelsel, is slechts zeer weinig bekend over het effect ervan. Dit komt omdat effectmetingen complex zijn en de werking van een puntenstelsel als vanzelfsprekend wordt verondersteld.
In Italië en Ierland zijn recentelijk puntenstelsels ingevoerd. In beide landen is direct na invoering het aantal verkeersslachtoffers substantieel gedaald. In Italië zijn gelijktijdig met de invoering van het puntenstelsel ook strengere verkeersregels ingevoerd, zoals een lagere snelheidslimiet onder ongunstige weersomstandigheden. In Ierland bleek in het eerste jaar na invoering het aantal ongevallen met 10% te zijn gedaald, maar dit aantal stijgt inmiddels weer. Ook in Frankrijk was er slechts sprake van een ‘begineffect’.
Hoewel er geen wetenschappelijk verantwoorde onderzoeken bestaan naar het ‘over-all-effect’ van puntenstelsels, zijn er wel onderzoeken die naar de drie afzonderlijke werkzame elementen (afschrikking, selectie en correctie) kijken.
Afschrikking
In de landen waar een puntensysteem is ingevoerd, blijkt in het eerste jaar hierna het aantal verkeersongevallen substantieel lager te zijn dan in het jaar voor invoering. Vermoedelijk achten bestuurders de kans zo groot hun rijbewijs te verliezen dat zij hun rijstijl aanpassen. Wanneer de automobilisten eenmaal doorhebben dat de pakkans niet zo groot is, dooft het begineffect geleidelijk uit. Aanpassing volgt alleen nog als zij strafpunten hebben opgelopen. In Canada vonden Redelmeier, Tibshirani & Evans (2003) dat bestuurders alleen in de eerste periode (van ruim een maand) na punten te hebben opgelopen de rijstijl zo aanpasten dat daardoor het ongevalrisico duidelijk afnam. Na deze korte periode was er geen verschil in ongevalrisico meer te zien.
Puntenstelsels hebben dus een afschrikkende werking, maar dit effect is slechts tijdelijk. Om het totaaleffect van een puntenstelsel op de verkeersveiligheid te vergroten, is het dus van belang dat de pakkans zeer groot is.
Selectie
Uit onderzoek (Twisk, 1993) blijkt dat vooral zware overtredingen waarbij bestuurders veel strafpunten oplopen, goede voorspeller zijn voor toekomstige ongevallen. Het verband is het sterkst bij jonge, beginnende automobilisten. Een bekeuring bleek al zoveel voorspellende waarde te hebben dat een tweede en derde overtreding daar nauwelijks meer iets aan toevoegden. Het puntensysteem zou als selectiemiddel effectief zijn als ‘brokkenpiloten’ tijdig worden opgespoord en punten een goede voorspeller zijn van toekomstige ongevallen. Veruit de meeste verkeersovertredingen worden niet opgemerkt. Uitsluiting op basis van het puntenstelsel zal dus vaak te laat komen.
Correctie
Automobilisten kunnen vrijwillig, tegen betaling, speciale trainingen volgen om het aantal verworven strafpunten in mindering te brengen. Deze zogeheten driver improvement trainingen proberen verandering in gedrag te bewerkstelligen. Uit studies in onder andere Duitsland (Schützenhöfer & Krainz, 1999) is gebleken dat door trainingen die vooral gericht zijn op het rijden onder invloed, in de eerste drie jaar na het volgen van de cursus, het aantal recidivisten 30 tot 50% lager ligt.
Het is momenteel nog niet duidelijk of driver improvement cursussen, anders dan voor het rijden onder invloed, werken.
Hoe staat de Nederlandse bevolking tegenover het puntenstelsel?
Het draagvlak onder de Nederlandse bevolking voor de invoering van een puntenstelsel is groot. Uit een draagvlakonderzoek dat in 2002 in opdracht van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer door Nipo Consult is uitgevoerd, blijkt dat een overgrote meerderheid van de Nederlanders (85%) voorstander van een puntenstelsel is. Ook bleek dat 33% van de Nederlanders verwacht dat de vernieuwing van het systeem tot een grote verbetering van de verkeersveiligheid zal leiden en 23% denkt dat dit tot een tamelijk grote verbetering zal leiden.
Samenvattend
De verwachting dat een puntenstelsel de verkeersveiligheid sterk bevordert, strookt niet geheel met de feiten. Weliswaar is betrekkelijk weinig onderzoek gedaan naar de effecten van een puntenstelsel op de verkeersveiligheid, maar het lijkt er sterk op dat puntenstelsel slechts een bescheiden bijdrage leveren aan de verkeersveiligheid. Vanwege een overschatting van de kans om het rijbewijs te verliezen, zal er waarschijnlijk in de eerste maanden na de introductie van een puntsnetels wel een sterke daling te zien zijn van het aantal verkeersslachtoffers. Het effect van het puntenstelsel kan vergroot worden door het stelsel strenger te maken en/of door vergroting van de pakkans.